Toen Aurélie jaren geleden een vakantiejob deed in een chique opticien, viel het haar op dat bijna geen enkele bril goed zat op gezichten van mensen met Aziatische en Afrikaanse roots. Die ontdekking, dat brillen blijkbaar ontworpen werden voor witte gezichten en witte neuzen, deed haar nadenken over de macht van mode. Intussen is Aurélie Van de Peer uitgegroeid tot een ware modewetenschapper. We vragen haar wat mode doet met mensen. En waarom mensen toch die neiging hebben om andere mensen te veroordelen op basis van hun uiterlijk.

“Van nature delen we anderen op in groepen. We identificeren ons sneller met mensen die er hetzelfde uitzien en denken. Wie anders is, vinden we vaak niet de moeite waard om te leren kennen. Uit eigen ervaring weet ik dat het niet gemakkelijk is om voorbij dat uiterlijk te kijken. Ik heb bijvoorbeeld vrienden die er nogal snobistisch en klassiek uitzien. Ik heb echt moeite moeten doen om mijn eerste indruk van hen te overwinnen.”

“Dat beoordelen en ‘lezen’ van elkaars uiterlijk begint al in de babytijd. Overal – dus thuis, in de crèche, voor tv – krijgt een kind impliciete boodschappen over wat gepaste kledij is en wat niet. Denk bijvoorbeeld aan een communiefeest. Wanneer jullie daar samen naartoe gaan, zal je kind zien dat jij je opkleedt en niet in je joggingpak gaat, zal het te horen krijgen dat hij zijn kleren niet vuil mag maken  enzovoort. Kinderen pikken zulke signalen razendsnel op.”

Meningen spuwen

“Tot zover onze menselijke natuur. Wat echter eigen is aan onze tijd, is dat we steeds harder oordelen over andermans uiterlijk. We leven in een samenleving waarin iedereen de hele tijd meningen spuwt over van alles en nog wat. Iemand die geen mening heeft, is zogezegd niet kritisch.”

“Hoewel mannen ook meer en meer op hun uiterlijk beoordeeld worden, kan je niet ontkennen dat vrouwen nog steeds het hardst worden beoordeeld. Dat zie je goed in de politiek. Mannelijke politici kunnen wegkomen met de mottigste patattenzakken van kostuums, omdat het in de eerste plaats gaat om wat ze te vertellen hebben. Maar bij een vrouwelijke politica vragen analisten zich af wat ze wilde zeggen met dat knalrode kleedje. Neem nu Maggie De Block. De kritiek die zij over zich heen kreeg was niet te vergelijken met de kritiek die Bart De Wever ten deel viel toen hij nog zwaar was. En dat is echt omdat Maggie een vrouw is.”

Macht

“Mensen oordelen dus op basis van uiterlijk. Dat we dat ooit de wereld kunnen uithelpen, is een illusie. Kleding en mode zijn te zeer een cultureel machtsmiddel. Mijn leerlingen gingen eens op uitstap naar de rechtbank en toen ik hen vroeg hoe het geweest was, vertelden ze over een vrouw die zich moest verdedigen en daarvoor een legging had aangetrokken. Ze vonden die vrouw echt marginaal, waren verbouwereerd en veroordelend. Ik maakte mijn leerlingen duidelijk dat dàt culturele macht is: met hun kennis van wat in een bepaalde situatie ongepaste kledij is, plaatsen zij deze vrouw ‘lager’ in de sociale pikorde.”

Bouwvakkersreet

“Mensen plaatsen andere mensen in een hokje van de samenleving op basis van hun uiterlijk. Zien we een man met bouwvakkersreet aan een toog zitten, dan vinden we dat meestal marginaal. Zien we een man in een chic pak, dan denken we dat hij een rijke zakenman is. Met alle gevolgen vandien.”

“Maar het wordt steeds moeilijker om iemands uiterlijk te lezen. Vroeger, in de Middeleeuwen, was het enkel de toplaag van de adel toegestaan om bepaalde stoffen en kleuren te dragen. Er stonden boetes en lijfstraffen op het overtreden van deze kledingwetten door lagere klassen. Nu kunnen mensen dragen wat ze willen. Dus je hebt meer culturele kennis nodig om kledij te lezen én correct in te zetten.”

“Ik gebruik graag de bekende Adidas-slippers als voorbeeld. Veel mensen zien dat als schoeisel voor marginalen waar je absoluut niet buiten mee mag gezien worden. Maar sinds enkele jaren dragen jonge, creatieve, stedelijke mensen ze met witte sokken en krijgen ze ook een heel andere betekenis.”

“Een ander voorbeeld: ik heb leerlingen uit de gegoede middenklasse die gratis reclame T-shirts dragen. Hiermee verheffen ze kleding die anderen lelijk vinden, tot iets esthetisch en onderscheiden ze zich van de anderen. Ook zij zijn niet marginaal of arm.”

Kleur bekennen

“Mensen die met mode bezig zijn voelen die toenemende complexiteit. En ze zijn het beu. Het is vermoeiend om de hele tijd beoordeeld te worden. Daarom is er een trend naar simplificatie. Wereldwijd dragen meer en meer mensen sneakers, jeansbroeken en eenvoudige truien. Al laat de mode-industrie jou ook daarin niet toe om neutraal te zijn. Want koop je een jeans van een hip merk, dan is het oké. Maar koop je die bij Zeeman, dan ben je niet oké. Dat is de ironie van het verhaal. Je kan er nooit aan ontsnappen. Je bekent altijd kleur.

Mode-wetenschapper Aurelie Van de Peer:
- maakte een doctoraat over de geschiedenis en culturele relevantie van modejournalistiek
- schrijft regelmatig kritische stukken voor Charlie Magazine
- geeft les aan jongeren op een modeacademie.