Wij spraken met Mathias Neelen (coördinator CHW Vlaanderen) en Debby Pauwels (Teamcoach in Antwerpen) over dit mooie project dat als doel heeft kwetsbare groepen begeleiding te geven en de weg te wijzen naar en in de gezondheidszorg. 

Hoe is het project van de Community Health Workers ontstaan? 
Mathias: “We zijn actief sinds begin 2021 omdat het tijdens de coronapandemie extra moeilijk was voor kwetsbare geroepen om de gezondheidszorg te bereiken. Minister Frank Vandenbroucke voorzag daarom middelen om CHW in te zetten. Het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV) en het Nationaal InterMutualistisch College (NIC) kregen de opdracht om het Belgische CHW-project vorm te geven. Er wordt budget voorzien voor een 50-tal CHW, zowel in Vlaanderen, Brussel en Wallonië. In Vlaanderen werd in elke provincie 1 stad gekozen: Oostende, Gent, Antwerpen, Tienen en Genk.” 

“Deze locaties zijn gekozen op basis van armoedecijfers en gegevens over de meest kwetsbare wijken. Momenteel is het project opnieuw verlengd tot eind 2025, omdat ze duidelijk veel mensen bereiken. (n.v.d.r.: in 2022 begeleiden de CHW ongeveer 5000 personen op individuele basis en 20 785 personen via groepsinterventies.) Er komen ook vragen vanuit andere steden en gemeenten om een beroep te doen op Community Health Workers. De noden zijn groot, jammer genoeg kunnen wij daar vandaag niet op ingaan. De middelen en het beschikbaar personeel zijn daarvoor te beperkt.” 

Welke doelgroep bereiken jullie met het project? 
Mathias: “De term ‘kwetsbare groepen’ is een ruim begrip: er is een heel grote diversiteit in leeftijd, zowel mannen als vrouwen worden bereikt, het gaat niet enkel over mensen in kwetsbare socio-economische situatie maar ook over mensen met een laag opleidingsniveau, een beperkt sociaal netwerk, beperkte digitale vaardigheden, beperkte talenkennis kunnen allemaal extra kwetsbaarheden zijn.” 

Wie zijn de Community Health Workers? 
Mathias: “Community Health Workers worden niet aangenomen op basis van diploma, maar op kennis van bepaalde wijken, hun inwoners en hun specifieke problematieken. Talenkennis van de medewerkers is ook heel divers en afhankelijk van de wijken waarin de CHW werken. Op die manier willen we dat ze heel laagdrempelig aanspreekbaar zijn, en ook oog hebben voor cultuursensitieve aanpak, zij worden als het ware een vertrouwenspersoon voor de kwetsbare mensen in de wijk waarin ze werken.” 

Hoe gaan ze juist te werk? 
Debby: “Onze CHW zijn aanwezig in laagdrempelige organisaties, zoals voedselbedelingen, buurtwerk, op markten, pleinen. Zij werken dus vooral outreachend.” 

“We krijgen ook veel vragen van andere organisaties, zoals Centra voor Algemeen Welzijnswerk en wijkgezondheidscentra, om mensen individueel te begeleiden. Specifieke groepen bereiken we ook via collega’s die zich richten op bepaalde groepen bijvoorbeeld de Romacoaches, het boysproject (transgender-sekswerkers). We zoeken linken met projecten geïntegreerde zorg en zorgzame buurten, zonder daar een trekkende rol in op te nemen.”  

“Community Health Workers voorzien naast hun eigen werking ook heel veel samenwerkingen met andere (lokale) organisaties: Diensten Maatschappelijk Werk van ziekenfondsen, SAAMO, OCMW’s, Huizen van het Kind, wijkgezondheidscentra, individuele hulpverleners, lokale armoedeverenigingen, LIGO, LOGO’s, welzijnsoverleg.” 

 “Op individueel niveau willen we vooral kwetsbare groepen ondersteunen in hun gebruik van gepaste zorg. We willen dat eerst iedereen in orde is met de ziekteverzekering (via ziekenfondsen, hulpkas of -waar dat niet mogelijk is- via een medische waarborg) en dan mensen op weg helpen bij het vinden van een huisarts, tandarts, apotheek ... Waar nodig gaan ze hen hier ook echt praktisch in begeleiden, dat kan gaan van samen een afspraak maken, samen naar een (eerste) consultatie gaan … We willen hen wegwijs maken in zorgsysteem, en ook doorverwijzen waar nodig. Vaak gaan ze nu bij een probleem ineens naar de spoeddienst, maar krijgen dan nadien de facturen. De CHW wijst hen erop dat ze beter eerst naar de huisarts gaan.” 

“Met het project willen we mensen zeker versterken zodat ze later mogelijks toch de weg zelf vinden. We moedigen hen ook aan om hun netwerk te leren inzetten (bijvoorbeeld  door zelf iemand mee nemen die de taal wel spreekt naar een consultatie bij de huisarts).” 

“We geven ook infosessies in groep rond bepaalde problematieken die in een bepaalde wijk of doelgroep leven (bijvoorbeeld menstruatie-armoede). We geven die sessies niet zelf maar zoeken partners die inhoudelijk sterk staan rond dat thema en de CHW brengen dan de deelnemers samen.” 

“Ook bij lokale hulpverleners waarmee we samen werken willen we aandacht vragen voor een  cultuursensitieve aanpak van kwetsbare groepen. We maken dit thema bespreekbaar bij lokale huisartsen, wijkgezondheidscentra, zodat zowel de patiënt als de hulpverlener kunnen kiezen voor een aanpak waarbij beide partijen zich comfortabel voelen.” 

“Daarnaast nemen we een signaalfunctie op naar beleid  bepaalde structurele problemen, zoals gebrek aan huisartsen, gebrek aan sociale tolken, de groeiende digitale kloof … kaarten we aan op het juiste niveau, soms is dat op wijk-of stadsniveau, soms Vlaams, soms federaal.” 

Hoeveel contacten heeft een CHW gemiddeld met iemand? 
“Gemiddeld zijn er 2 à 3 interventies nodig per persoon, maar bij sommige loopt dat op tot meer dan 50 contacten. We zijn in eerste instantie een  luisterend oor voor mensen die vaak al heel wat negatieve ervaringen hadden. Zorgen voor meer vertrouwen in de zorg is een heel belangrijke uitdaging.” 
 
“Ook na de toeleiding naar gepaste zorg blijft de CHW nog bereikbaar. Als mensen andere vragen hebben kunnen ze zeker terug contact opnemen. De vertrouwensband is groot, dus in de praktijk gebeurt dat ook vaak. Soms komen er dan andere zorgvragen naar boven, maar ook vragen rond andere thema’s zoals huisvesting, administratie ... Niet alle administratieve vragen worden door de CHW zelf opgenomen, maar als vertrouwenspersoon lukt het hen vaak wel om voor een warme doorverwijzing naar de juiste diensten te zorgen.” 

Kunnen jullie enkele concrete verhalen delen met onze lezers? 
Mathias: “Er zijn al heel wat mooie verwezenlijkingen op het veld gebeurd. Zo was er een vrouw in Oostende die nog niet zo lang in België woonde, pas gescheiden was en moeilijkheden had om tot bij de tandarts te geraken omdat ze geen kennis had van de medische wereld in België. Via een straathoekwerker kwam zij in contact met een Community Health Worker. Samen zochten ze een tandarts voor haar kind. Uiteindelijk waren er 9 consultaties bij de tandarts nodig. Bij de eerste 2 bezoeken ging de CHW mee met het gezin, daarna kon ze zelf verder voor het vervolg van de behandeling.” 

“In Gent bleek een ruime gemeenschap van Eritreeërs te wonen die nood had aan psychologische zorg. we hebben een CHW uit de regio. Zij ging samen met coach op zoek naar een oplossing. Binnen de reguliere zorg vonden ze die niet. Dus hebben ze samen met een psycholoog uit Gent ‘Ericare’ opgericht. Ze hebben samen groepssessies georganiseerd, daar vloeiden ook individuele begeleidingen uit voort.” 

“Een laatste voorbeeld: op een plein in Borgerhout staat een ‘gezondheidskiosk’, een samenwerking tussen Universiteit Antwerpen, LOGO en district Borgerhout. Op vaste momenten zijn hier verschillende medewerkers aanwezig (diëtiste, eerstelijnspsycholoog, beweegcoach) waar mensen gratis advies kunnen vragen. Ook onze CHW zijn hier vaak aanwezig om contacten te leggen met de doelgroep.”