Anno 2023 weten we dat gender een spectrum is. Hoe iemand zich voelt, valt niet per se zwart-wit te definiëren als man of vrouw. Joppe De Campeneere (25 jaar) gebruikt de voornaamwoorden die/hen/hun en identificeert zich als queer, non-binair en transfemme. Die werkt voor Wel Jong vzw, een jongerenorganisatie voor LGBTQIA+-jongeren. Joppe gebruikt al bijna 10 jaar hun platform om queerness een plaats te geven in het sociale debat en daagt daarmee labels en hokjes uit. 

Persoonlijk parcours

10 jaar geleden wisten de meesten onder ons nog niet van het bestaan af van non-binariteit of wat de term queer nu echt omvatte. Ook voor Joppe was dat een zoektocht: “Op je coming-out als queerpersoon wordt vaak een moment of een dag gepind. Maar dat is eigenlijk heel geleidelijk verlopen. Toen ik 14 jaar was, vertelde ik dat ik homo was. Dat is heel lang een van de enige labels geweest waar ik mezelf mee identificeerde. Op mijn 18de leerde ik de labels non-binair, genderqueer en genderdivers kennen. Dat was een gradueel proces. Eerst vertelde ik mijn vrienden dat ik voortaan de voornaamwoorden die/hen/hun wilde gebruiken. Daarna zei ik dat ik me misschien wel non-binair voelde. Heel recent is daar transfemme bijgekomen. Daarmee bedoel ik: ik voel me deel van vrouwelijkheid, van wat wij als maatschappij als transfemme zien. Dat is een proces van woorden zoeken, praten met mensen, andere mensen leren kennen. Die puzzelstukjes bij elkaar leggen en mijn identiteit laten evolueren. Dat is voor mij een belangrijke zoektocht. Mijn identiteit zal ook blijven evolueren door andere mensen, nieuwe invloeden, ideeën en taal.”

Neutrale voornaamwoorden en M/V + X

De voornaamwoorden die/hen/hun zijn niet per se non-binair. Dat zijn neutrale voornaamwoorden, dus niet elke non-binaire persoon zal die gebruiken. En omgekeerd zal niet iedereen met die voornaamwoorden zich als non-binair identificeren. Joppe identificeert zich wel als non-binair. Dat betekent dat die zich buiten het binaire kader van man en vrouw positioneert. De taal over gender heeft al een lange weg afgelegd, maar is er nog lang niet. In 2022 kreeg de Dikke Van Dale naast de aanduiding ‘m’ en ‘v’ ook een genderneutrale aanduiding ‘x’.
“Het discours over gender en genderdiversiteit is ondertussen meer in de mainstream geraakt. De taal om over gender te praten wordt elke dag meer toegankelijk. Er zijn nog veel mensen niet mee, maar je merkt dat er in de kranten en media meer over wordt gesproken.” Vraag is dan of we het binaire systeem niet in stand houden door er enkel een ‘x’ bij te voegen? Joppe duidt: “Bij m/v/x lijkt het voor mij alsof er een 3de optie is bijgekomen. Je hebt die twee polen op het spectrum en de ‘x’ ertussen. Terwijl genderdiversiteit juist probeert om die binariteit in vraag te stellen en een andere manier van denken probeert te introduceren. Daar zijn we nog lang niet.

Het is ondertussen duidelijk: in de westerse geschiedenis voert het binaire denken in man en vrouw de boventoon. Maar het idee van gender als iets dat fluïde is, is eigenlijk al eeuwenoud. Er zijn talloze geschiedenissen van mensen en culturen die een breder beeld schetsen van gender dan het klassieke onderscheid man-vrouw dat wij in het Westen kennen. Joppe: “Er zijn heel wat niet-westerse culturen waar we nog veel van kunnen leren. Vroeger was er heel veel genderdiversiteit, maar de kolonisatie heeft dat allemaal weggevaagd. Ik zou heel graag dat gekolonialiseerd beeld van transgender, non-binair en queer zien verdwijnen. Als maatschappij zijn we niet echt ruimdenkend over gender en geslacht, en dat komt vanuit het racisme en kolonialisme. De strijd voor LGBTQ+-rechten en genderdiversiteit komt voort uit het harde werk van gekleurde personen.”

Genderneutraal of genderinclusief?

Al lijkt het of we toch een beetje op de goede weg zijn. De laatste jaren wordt ons bewustzijn rond gender breder. En daar horen ook allerlei nieuwe woorden en benamingen bij. Maar de termen genderneutraal en genderinclusief wisselen elkaar te pas en te onpas af. Joppe geeft meer duidelijkheid: “Genderinclusieve taal hoeft niet neutraal te zijn. Mijn die/hen/hun-voornaamwoorden zijn neutraal, maar dat betekent niet dat mijn taalgebruik genderneutraal zal zijn. Het is belangrijk om de rijkheid, de diversiteit en de toevoegingen van gendersensitieve taal te benadrukken. Ik hoor vaak: ‘mag ik mij dan geen vrouw/man meer noemen? Lieverd, jij mag je letterlijk alles noemen wat je wilt. Als dat woord je veel kracht geeft, power to you. Het gaat helemaal niet over het weghalen van taal, wel over het verrijken ervan. ”

Joppe engageert zich om mensen bij te leren over genderinclusieve taal: “Genderinclusieve woorden zijn heel belangrijk. Taal geeft bestaansrecht en doet dingen letterlijk tot leven komen. Als er geen taal is voor zaken en/of mensen, dan kunnen die ook heel moeilijk bestaan. Als ik in een lezing zit en die begint met ‘dames en heren’, dan verdwijn ik uit die ruimte. Dat kan en mag, maar iedereen die geen man/vrouw is, is daar niet. En dat gevoel ervaar ik nog meerdere keren per dag. Ga maar eens in eender welke straat wandelen en kijk naar de toiletaanduidingen, kappers- en kledingzaken, reclame … ”

Bang om iets verkeerds te zeggen

Voor veel mensen is genderinclusieve taal een ver-van-hun-bedshow. Anderen willen graag bijleren, maar zijn bang om iets verkeerds te zeggen. Volgens Joppe zijn we er allemaal om te leren. “Het is oké als je nog veel moet leren of nog veel te leren hebt. Er bestaan geen domme vragen . Ik maak ook zelf nog fouten. Mensen zijn soms bang om hun mond open te doen, maar we zijn er allemaal om te leren. We willen allemaal een betere wereld, en dat gaat alleen maar lukken als we fouten maken en ervan leren.”