Sciensano publiceerde voor het eerst een rapport dat de gezondheid van meisjes en vrouwen in België in kaart brengt. Onderzoek is meestal gebaseerd op het mannenlichaam. Terwijl geslacht en gender wél een grote invloed hebben op de gezondheid door biologische en sociale verschillen. Wij spraken erover met Laura Van den Borre, een van de onderzoekers.

Dag Laura, van welke bevindingen ben je zelf het meest geschrokken?

“Laat ik beginnen met een positieve boodschap: over het algemeen is de gezondheid van vrouwen in België goed tot zeer goed, en daar mogen we echt fier op zijn. Dat neemt natuurlijk niet weg dat er nog zaken beter kunnen. Ik vind het bijvoorbeeld heel frappant dat verschillen al op jonge leeftijd zichtbaar zijn. Bij 15-jarigen zien we al grote verschillen tussen jongens en meisjes qua kwaliteit van slaap, angstgevoelens, zelfmoordgedachten, en doorheen de levensloop wordt dat nog vergroot. Daarnaast frustreert het mij dat aandoeningen die specifiek bij vrouwen voorkomen, zoals endometriose, PCOS (Polycysteus Ovarium Syndroom, waarbij er blaasjes op de eierstokken zitten) of zelfs zwangerschap en menopauze, nog altijd grote blinde vlekken blijven. Ik had eerlijk gezegd gedacht dat we daar in 2024 al verder in stonden. Als het gaat om endometriose of PCOS kunnen we vrouwen vaak wel helpen om symptomen te bestrijden, maar we hebben geen zicht op wie er nu allemaal getroffen wordt, hoe beleven zij de behandelingen, welke methodes zijn het meest efficiënt, … Die informatie is veel te gefragmenteerd of gewoon niet beschikbaar.” 

Vanwaar de interesse voor het thema ‘gender en gezondheid’, en waarom schreven jullie er nu een rapport over?

“Het thema stond eigenlijk al heel lang op ons lijstje, maar omdat we er echt grondig werk van wilden maken, hadden we er tot voor kort niet genoeg mensen voor. Gelukkig hebben we nu een groter team. Het is belangrijk voor Sciensano om echt de diepte in te gaan en de belangrijke gezondheidskwesties voor vrouwen, voor de volksgezondheid in het algemeen, en de impact op de individuele levenskwaliteit te onderzoeken. We willen met dit rapport een soort baseline creëren, zodat we na x aantal jaar hetzelfde onderzoek opnieuw kunnen uitvoeren en veranderingen in kaart kunnen brengen. We willen andere onderzoekers inspireren om op onze conclusies verder te werken en een maatschappelijke discussie op gang brengen.” 

Ik las in het rapport vaak “er is meer onderzoek nodig”. Voert Sciensano dat zelf uit of sporen jullie anderen aan?

“Beide. Het feit dat we vaak zeggen dat er meer onderzoek nodig is, is ook een beetje de aard van het beestje als wetenschapper. Om de juiste oplossingen te kunnen aanreiken, moet je een probleem helemaal kunnen doorgronden, en wil je zo weinig mogelijk grijze zone laten. Dat is vaak niet mogelijk, dus zeggen we dat er meer onderzoek nodig is. Het is wel echt een probleem dat er over een aantal grote gezondheidsproblemen van vrouwen gewoon geen data beschikbaar zijn. Dat is bijvoorbeeld het geval voor endometriose. Er zijn heel weinig gegevens die ons een zicht kunnen geven op de Belgische situatie in zijn geheel. We gaan dat zelf al deels proberen op te lossen door een vraag over endometriose op te nemen in onze gezondheidsenquêtes.”

Volgens jullie rapport hebben vrouwen nochtans meer contact met gezondheidswerkers dan mannen. Vanwaar komt die onwetendheid in onderzoek dan?

“Daar zijn veel verklaringen voor, maar deels zitten we ook met een historisch probleem. Voor een heel lange tijd werd er nauwelijks of zelfs geen onderzoek gedaan naar vrouwspecifieke problemen, of werden er weinig of geen vrouwen meegenomen in onderzoek naar ‘algemene’ aandoeningen. We zitten dus sowieso al met een jarenlange achterstand die ingehaald moet worden.

Tegenwoordig is er gelukkig wel een groeiende bewustwording dat het essentieel is om gender- en sekseverschillen te onderzoeken, en dit wordt steeds vaker geëist door beoordelaars van onderzoeksprojecten. Desondanks blijft het een mysterie waarom bepaalde seksespecifieke problemen zoals borstkanker wel aandacht krijgen en andere, zoals PCOS, niet.

Bij het testen van medicijnen worden vaak mannelijke vrijwilligers gebruikt, wat misschien voortkomt uit gemakzucht. Als je vrijwilligers zoekt voor een onderzoek, en er melden zich 20 mannen aan en 1 vrouw, denk je als farmaceutisch bedrijf misschien al snel: hier zullen we het mee doen. We hebben nood aan regels die ervoor zorgen dat farmaceutische bedrijven verantwoordelijk worden gehouden voor het gebruik van een diverse groep proefpersonen. Dat gaat ook verder dan testen op voldoende mannen en vrouwen; etnisch-culturele achtergrond, diverse levensstijlen en socio-economische situaties kunnen ook relevant zijn.” 

Is er een rol voor vrouwen zelf in dit proces?

“Absoluut. Als vrouwen het gevoel hebben niet gehoord te worden, is het belangrijk dat ze daarover praten met hun zorgverleners. Het kan heel moeilijk zijn om de confrontatie aan te gaan wanneer je al ziek bent, maar het is cruciaal om je uit te spreken. Er zijn ook aanspreekpunten in ziekenhuizen en huisartsenpraktijken waar je terecht kunt. Het is niet alleen een probleem dat vrouwen treft; het is breder en vraagt om verbetering in de gezondheidszorg.”

Rebelle vroeg op hun sociale media of vrouwen ervaring hadden met niet serieus te worden genomen door hun zorgverleners. Dit is een greep uit de reacties:

“Veel vrouwen worden weggestuurd met de mededeling dat het wel stress zal zijn. Of een psychisch probleem. Zo werd bij mij jarenlang een neuromusculaire ziekte gemist.”

“Ik had ooit een enorme niercrisis en de huisarts zei me dat ik wellicht last had van mijn regels, terwijl ik die toen niet had.” 

“Zo’n 15 jaar lang kreeg ik te horen dat mijn symptomen te wijten waren aan stress of mijn voedingspatroon. Het bleek de ziekte van Lyme te zijn.” 

“Als vrouw met overgewicht word ik op 2 vlakken niet geloofd: als vrouw ("het zal de stress zijn") als omwille van mijn overgewicht ("je moet gewoon vermageren").”

“Ik heb een ADHD diagnose op 31-jarige leeftijd gekregen. Al mijn symptomen werden tot dan toe toegeschreven aan angst, vermoedelijk omdat ik een vrouw ben.”

Reactie Laura:

“Dat is pijnlijk om te lezen. Mensen dragen symptomen aan en die worden volledig vertekend op basis van hun gender. Door je zo te fixeren op een deel van die identiteit, worden er hier grote aandoeningen gemist. Voor zover ik weet hebben we eigenlijk geen gegevens van verkeerde diagnoses of mensen die aangeven zich niet gehoord te voelen. We zien wel vaak in de literatuur dat er bij vrouwen heel snel naar iets zeer seksespecifiek wordt gekeken zoals menstruatie of dat te veel zaken geweten worden aan stress, wat dan eerder een vooroordeel op basis van gender is. Hopelijk kan ons rapport helpen om het in de toekomst beter te doen!”

Meer weten? 

Rebelle strijdt voor gendersensitieve zorg. In oktober 2024 organiseerden we samen met Solidaris een symposium 'Haal vrouwen uit de wachtzaal: naar een gendersensitieve gezondheidszorg'. Laura Van den Borre was daar een spreker. Hier vind je:

• het volledig verslag van dat symposium.
• ons dossier Gendersensitieve gezondheidszorg & onze campagne  
• het volledig programma en inhoud symposium