Na de verkiezingen in mei kan niemand er nog omheen: extreemrechts is aan een flinke opmars bezig. Dat die tendens slecht nieuws is voor alle vluchtelingen, migranten en Belgen met een migratieachtergrond, is overduidelijk en onaanvaardbaar. Maar iets dat misschien niet voor iedereen duidelijk is, is dat dat ook slecht nieuws is voor vrouwenrechten.

Om deze evolutie te kunnen kaderen, en om de druk op vrouwenrechten uit te klaren, spraken we met Ciska Hoet en Nan Verbeke, medewerkers van RoSa vzw, het kenniscentrum voor gender en feminisme.

Femonationalisme

Het Vlaams Belang zal nooit zeggen dat ze feministisch zijn, maar de partij zegt wel dat ze opkomt voor vrouwenrechten. Hoe doen ze dat dan?

Ciska: “Eigenlijk is dat grappig. Voor de verkiezingen hebben we elke partij bevraagd over vrouwenthema’s. Daaruit bleek dat het Vlaams Belang over heel veel dingen gewoon geen standpunt heeft. Na de verkiezingen bleek dan dat verkozen vrouwen niet gingen meebesturen maar hun plaats afstonden aan de man op de 3de plaats. Dat toont duidelijk aan dat zij helemaal niet bezorgd zijn om wat vrouwen willen en waar zij voor staan. Zij hebben bijvoorbeeld ook geen vrouwenbeweging, wat de meeste andere partijen wel hebben.”

“Maar wanneer ze vrouwenrechten kunnen inzetten om andere groepen zwart te maken, dan staan ze er opeens wel. Ze doen dat ook vaak op een heel paternalistische manier, dan zijn zij plotseling de ridder en de beschermer van de arme weerloze vrouw. Dat past wel in een bredere rechtse ideologie, waarin de droom bestaat om terug te gaan naar hun volk dat ooit ‘puur’ was, zonder migranten en dat waren dan (witte) ‘echte’ mannen en (witte) ‘echte’ vrouwen. De vrouw aan de haard en de man uit werken.”

Nan: “Ze noemen dat ook wel femonationalisme, het gebruik van vrouwenrechten als een vorm van nationalisme. Dat zien we ook in Duitsland, of in Frankrijk met Marine Le Pen. Dat zijn dan wel degelijk vrouwen die aan het hoofd staan en politiek gezien kansen krijgen, maar als je dan naar hun standpunten kijkt is er weinig feministisch aan. Zo ontkennen ze dat er structurele discriminatie bestaat tegen vrouwen, waardoor ze moeilijker doorstromen naar topfuncties, en zijn ze radicaal tegen enige vorm van quota. Ze focussen heel hard op de biologische verschillen tussen mannen en vrouwen. Vaak hebben rechtse partijen ook de mond vol van christelijke waarden. Op zich is dat heel vaag, ze zeggen niets expliciet, maar je merkt wel dat ze er extreem conservatieve waarden mee bedoelen.”

Ciska: “Veel vrouwen stemmen ook voor rechtse politici, Trump had ook veel vrouwelijke kiezers. En bij ons stemmen er ook vrouwen op het Vlaams Belang. Dat bewijst net dat wij niet in essentie enkel vrouw zijn, maar dat je allerlei redenen kan hebben om op zo’n partij te stemmen. Dat toont aan hoe divers gender is.”

Verborgen racisme en seksisme

Het Vlaams Belang lijkt veel ‘netter’ geworden. Je zal iemand als Tom Van Grieken niet snel betrappen op een openlijk seksistische of racistische uitspraak. Betekent dat dat ze ook effectief minder seksistisch en racistisch zijn?

Ciska: “Vanaf het moment dat je de westerse rechtse families gaat bekijken, dan valt het vrouwonvriendelijke en antifeministische discours echt wel op. Ook bij de ‘nettere’ mensen, zoals een Thierry Baudet, die onlangs nog hele straffe antifeministische en vrouwonvriendelijke uitspraken deed. (n.v.d.r. Baudet schreef een essay waarin hij beweerde dat de bevolkingsafname in Europa te wijten is aan voltijds werkende vrouwen die gelijkheid willen. Ze konden zich beter focussen op een gezin stichten.)

Nan: “Politici hebben met hun taalgebruik ook een verantwoordelijkheid. Wat ze nu vooral doen is haat normaliseren, hoe subtiel ze hun boodschap ook verpakken. Dan krijg je aanslagen zoals op de moskee in Nieuw-Zeeland of de aanslag op Jo Cox in Engeland. Dat komt niet uit het niks hé.”

Ciska: “Als je kijkt naar wat er op sociale media allemaal gezegd wordt door partijmandatarissen van het Vlaams Belang valt dat propere masker al snel af. Dries Van Langenhove is het beste voorbeeld. Wanneer  je iemand binnenhaalt die bewezen vrouwonvriendelijke uitspraken doet, dan weet je hoe laat het is. Ze zeggen ook wel dat ze de wetgeving rond het homohuwelijk of abortus niet meer gaan aanpassen, wat ze vroeger wel zeiden. Maar de abortuswetgeving kan eigenlijk nog veel beter, en aanpassingen in de positieve zin zullen ze zeker niet doen.”

Nan: “Ze zeggen wel dat ze er niet aan zullen komen, maar je ziet in andere landen dat vergelijkbare partijen dat wél doen. Dus ik denk niet dat je er 100% zeker van mag zijn dat er niets daarrond zal gebeuren. Er zijn recent ook zeer invloedrijke christelijke lobbygroepen die weer tegen abortus ingaan in Europa.”

Vreemd dat ze het christendom of christelijke waarden uitdragen, en dan zo tekeer gaan tegen de islam. Zijn dat oorspronkelijk niet allebei patriarchale godsdiensten?

Ciska: “Goh, een godsdienst wordt altijd ingezet door mensen, dus je kan die zo conservatief of progressief maken als je wil. Maar het klopt dat zij zich nu steeds meer terug beroepen op dat christendom omdat dat wit is, en de islam niet. Zowel bij fanatieke gelovigen als fanatieke rechtse mensen, zie je een heel absolutistisch geheel. God heeft het zo gewild, dus zijn mannen zo en vrouwen zo. ‘Het volk’ wordt even absoluut ingezet, dat ziet er zo uit, handelt zo, heeft die waarden. Het absolute karakter van een godsdienst past wel heel goed bij een extreemrechtse ideologie.”

Nan: “In een veranderende wereld hebben mensen een houvast nodig. Regels opleggen is kenmerkend aan streng nationalisme of een strenge religie.”

Ciska: “Het is makkelijker om naar de wereld te kijken in allerlei schema’s, al voel je je dan misschien minder vrij. Als je gelooft dat de waarheid veel meer open ligt, dat mannen en vrouwen heel veel manieren hebben om zichzelf te uiten, dan ontstaat er veel meer onderhandelingsruimte. Dat is mooi maar dat heeft zijn nadelen. Ik denk dat veel mensen zich veiliger voelen bij een afgelijnd wereldbeeld. ‘Oef oké, die hebben voor mij beslist dat het zo is, dan hoef ik daar zelf geen oplossingen voor te bedenken.’”

Terug naar de haard?

In hun partijprogramma heeft het Vlaams Belang het over ‘ongezonde geboortecijfers’ van Vlamingen. Dat klinkt alsof we allemaal volop kinderen moeten maken?

Nan: “Eigenlijk is dat ook wat ze willen. Dat is de theorie van de omvolking, dat wij (witte vrouwen) voldoende kinderen moeten blijven krijgen om ‘ons volk’ van voortbestaan te verzekeren. Dat zie je ook in Hongarije: ze geven steun aan Hongaarse vrouwen die veel kinderen krijgen, in de VS is dat hetzelfde met Trump die angstbeelden oproept van overrompeld te worden door Latijns-Amerikanen en hun kinderen. Dat is puur racisme.”

Ciska: “Je zet vrouwen zo opnieuw in de positie van kinderfabriek, de vrouw als ‘voortzetter van de natie’.”

Hoe komt het dat dat overal zo in opmars is, die druk op vrouwenrechten?

Ciska: “Na de economische crisissen van de afgelopen jaren is er weer meer onzekerheid. Als het economisch slechter gaat, zijn vrouwen wereldwijd de eerste slachtoffers. Daarnaast vond er in het Westen de voorbije eeuw een hele grote vooruitgang plaats voor vrouwen. Sommige mensen voelen zich daardoor bedreigd, als ze zelf niet in een al te beste positie zitten denken ze misschien ‘Ja maar nu komen er nog meer mensen voor mijn plaats concurreren’.”               

Nan: “We moeten ook naar onszelf durven te kijken. Binnen het feminisme lag en ligt de nadruk heel hard op meisjes en vrouwen, hun rechten moesten versterkt worden en we wilden een mentaliteitsverandering. Dat was en is nodig, maar we moeten mannen ook betrekken. Voor sommige mannen is hun positie niet meer duidelijk. Dat kan een zekere angst veroorzaken.”

Ciska: “Wij willen er echt op hameren dat feminisme er ook voor mannen is, het kan ook voor hen heel bevrijdend zijn. Ze hebben nu misschien meer privileges, maar ze zitten evenzeer in starre hokjes. Boys don’t cry is het bekendste cliché, maar het gaat natuurlijk veel breder dan dat. We denken dat alle mensen er baat bij hebben om zich vrij te voelen, om zich te ontwikkelen op een manier die bij hén past en niet per se bij hun geslacht.”