Welk gevoel roept een bevalling bij jou op? Voor vele mensen is dat een blije gebeurtenis, die wel even pijnlijk was, maar waar je al bij al een positief gevoel aan overhoudt. Toch is dat voor sommige vrouwen absoluut niet zo. Zij maakten geweld in de verloskamer mee. Geweld in de verloskamer kan gaan over verbaal geweld zoals schelden, tot fysiek geweld zoals een knip zetten zonder toestemming. Wat er gebeurt tijdens een bevalling voelt voor iedereen anders aan. Handelingen die door de een als traumatisch ervaren worden, hoeven dat niet te zijn voor een ander.

Jammer genoeg beschikken we in België niet over exacte cijfers over hoe vaak dit probleem voorkomt. Dat het bestaat, tonen documentaires zoals ‘The Road to Motherhood’ van Sofie Peeters en talloze getuigenissen onder de hashtag #genoeggezwegen van de Nederlandse Stichting Bevallingstrauma aan

“Je baby is gezond, dat is toch alles wat je wil?” wordt vaak tegen moeders gezegd. Uiteraard ben je daar als moeder blij mee, maar dat neemt niet weg dat obstetrisch geweld (een andere term voor geweld in de verloskamer) een traumatiserend effect kan hebben. De kans op post-traumatische stress en een postnatale depressie vergroten aanzienlijk als iemand obstetrisch geweld heeft ervaren.

Hoe komt het tot geweld in de verloskamer, en wat kunnen we eraan doen? Daarover spraken we met Bart Demyttenaere, gynaecoloog en adviserend geneesheer bij Solidaris. Verder schreef historica en ervaringsdeskundige Noëmi (van de blog la coeur à marée basse) een bijdrage.   

Bart: “Ik wil graag een nuance plaatsen bij de term geweld. Geweld wekt de indruk dat je mensen opzettelijk pijn wil doen. Uiteraard is het niet de bedoeling van zorgverleners om mensen te kwetsen. Toch begrijp ik dat het voor sommige mensen wél zo kan voelen.”

Als zorgverleners hun patiënten geen kwaad willen doen, waar loopt het dan fout?

“Dat kan je met 1 woord uitleggen: stress. Bevallingen zijn meestal leuke gebeurtenissen. Op sommige momenten gaat het echter om leven of dood. Het grootste probleem is dat een verloskundige niet alles in eigen handen heeft, in tegenstelling tot bij een operatie. Je hebt de medewerking van je patiënt nodig, en je hebt twee patiënten: de moeder en de baby.”

“Verloskundigen werken dus in een context van tijdsdruk en onmacht (want de bevalling hangt uiteindelijk af van de moeder). Als je stressniveau erg hoog wordt, werk je vaak emotioneler en verdwijnt het rationele soms op de achtergrond. Dan denk ik dat het taalgebruik wat assertiever en agressiever wordt, en dat het een niveau kan bereiken dat voor patiënten agressief aanvoelt.”

In getuigenissen komt vaak naar voren dat niet de handeling op zich, maar het gedrag van de zorgverlener ervaren werd als traumatisch. Zoals vrouwen die ineens geknipt worden zonder dat het hen gevraagd wordt. Wordt daar in opleidingen aandacht aan besteed?

“In mijn tijd gebeurde dat niet. Er werd verondersteld dat je wel wist hoe je met mensen moest omgaan. Dat is natuurlijk gevaarlijk, want mensen hebben verschillende persoonlijkheden en gaan anders met zaken om. Gelukkig wordt ondertussen zowel in de basisopleiding als in de voortgezette opleidingen aandacht besteed aan hoe je die interactie aangaat en hoe je mensen inspraak geeft. Uiteraard moet daar ook in de verloskamer zelf meer aandacht aan gegeven worden, ook door zorgverleners die geen recente opleiding gevolgd hebben.”

“De context speelt ook een rol. Soms is het een kwestie van enkele minuten. Dan stijgt het stressniveau en kan ik mij levendig voorstellen dat die duidende communicatie als eerste wegvalt. Als dat gebeurt moet je op zijn minst achteraf die uitleg geven. Je moet aan de patiënt uitleggen waarom het snel moest gaan en je keuzes verantwoorden. Dat gebeurt nog veel te weinig.”

“Artsen zijn zich vaak te weinig bewust van de impact die bepaalde zaken hebben op patiënten. Ik kan me niet voorstellen dat zorgverleners opzettelijk geweld plegen, maar ik denk wel dat ze er te weinig bij stilstaan dat sommige acties op veel patiënten zo overkomen. Er is vaak geen open communicatie tussen een arts en een patiënt, omdat de machtsverhouding eigenlijk nog te ongelijk is tussen dokter en patiënt. We moeten patiënten mondiger maken, en hen vertellen dat die dokter ook maar een mens is. Die is niet meer of minder dan hen. Ze moeten durven hun gedacht te zeggen.”

“Er vinden zoveel congressen plaats over nieuwe medische technieken en geneesmiddelen, maar er zouden ook congressen georganiseerd moeten worden over communiceren met patiënten. Wat kan er verkeerd lopen? Hoe ervaren patiënten dat? En misschien moeten we dat eens doen in interactie met patiënten. De dialoog aangaan tussen patiënt en zorgverlener lijkt me essentieel. Al vrees ik dat dat in België nog heel gevoelig ligt.” 

Is er hulp beschikbaar voor zorgverleners die geconfronteerd worden met een traumatische bevalling?

“Eigenlijk niet echt. In elk ziekenhuis zit er normaal wel een psycholoog waar zorgverleners mee kunnen praten, maar in de praktijk gebeurt dat niet of veel te weinig. Die psychologen zijn natuurlijk ook niet gespecialiseerd in zware bevallingen.”

“Er wordt volgens mij ook nog te weinig overlegd met collega’s over zulke thema’s. Het gaat in nabesprekingen wel vaak om technische zaken, maar niet over de impact die de interventies op jou als persoon kunnen hebben. Op dat vlak moeten we opener worden, het zit denk ik nog te veel in de aard van de Vlaming om daar niet te veel over te praten. Er is wel het initiatief doctors4doctors, waar je problemen kan bespreken met collega’s. Toch moet dat nog meer ingeburgerd geraken.”

“Na een bevalling zou er wat tijd vrijgemaakt moeten worden om de gebeurtenissen met het team door te praten. Vroedvrouwen, verpleegkundigen, gynaecologen, elke zorgverlener moet daar eerlijk kunnen zijn en feedback aan elkaar kunnen geven. Jammer genoeg is daar vaak te weinig tijd voor, maar als je daar toch wekelijks even tijd voor maakt kan dat de zorgverlening en het team wel sterker maken denk ik.”
 

Le coeur a marée basse
Behalve aan Bart, vroegen we ook aan Noëmi wat er kan gebeuren tegen geweld in de verloskamer. Noëmi is historica aan de UCLouvain, en doet onderzoek naar de cultuur en wetenschap rond geboorte in de 20ste eeuw. Daarnaast ken je haar misschien van haar blog ‘La coeur a marée basse’, waar ze onder andere ook vaak pleit voor veranderingen in de geboortecultuur. Haar eigen bevalling liep ook niet van een leien dakje, wat haar tot ervaringsdeskundige maakt. Lees haar opiniestuk.