Als je het woord ‘hartaanval’ leest, aan welke symptomen denk je dan? Grote kans dat je nu een man voor je ziet die naar zijn borst grijpt, en denkt dat elke hartaanval zo verloopt. Maar hart- en vaatziekten kunnen zich anders uiten bij mannen en vrouwen*, en de symptomen van vrouwen worden vaak niet (op tijd) herkend. Daar verzet Janneke Wittekoek zich tegen. Zij is cardioloog en specialist in het vrouwenhart. Ze richtte een gespecialiseerde HeartLife kliniek op en schreef al tal van boeken over het onderwerp om de kennis over het vrouwenhart breed te verspreiden.  

Dag Janneke, waarom denken we nog vaak aan een man als we over een hartaanval horen? 

“De klachtenpatronen die we hebben geleerd zijn gebaseerd op onderzoek van grote groepen mannen. In het wetenschappelijk onderzoek is de witte man nog steeds de norm, en worden vrouwen een beetje beschouwd als kleine mannen.”  

“Daarom associëren we de het volgende nog vaak met een hartaanval: de man die naar zijn hart grijpt, inspanningsgebonden klachten heeft, drukkende pijn op de borst, en uitstraling naar de kaak of linkerarm. Dat zijn klassieke alarmsymptomen voor een acuut hartinfarct. Dat kunnen vrouwen ook wel hebben, maar tweederde  van de vrouwen hebben niet die drukkende pijn op de borst. Die hebben vaak klachten van pijn tussen de schouderbladen en hun klachten zijn niet altijd inspanningsgebonden. Ze klagen vaker over extreme vermoeidheid, zich grieperig voelen, het gevoel dat ze niet kunnen doorzuchten. En dat noemen we dan atypisch, terwijl dat meer typisch is voor vrouwen. Een symptoom is niet atypisch gewoon omdat het niet of minder bij mannen voorkomt.” 

Hoe weten vrouwen of ze een hoger risico lopen op hart- en vaatziekten? 

“De eerste alarmsignalen duiken vaak op tijdens de zwangerschap. Complicaties zoals een hoge bloeddruk, zwangerschapsdiabetes, meerdere miskramen of moeite om zwanger te worden wijzen vaak op een verhoogd risico. Ik kijk ook naar de cyclus, ik zie bijvoorbeeld jonge vrouwen die altijd pijn op de borst hebben vlak voor ze ongesteld worden. Of vrouwen die dan migraine krijgen. Vroeger zei de cardioloog dan: die vaten zien er goed uit dus er is niks. Nu weten we dus dat als je gevoelig bent voor de afname van oestrogenen (hetgeen gebeurt als je ongesteld wordt) dat klachten kan geven van pijn op de borst. Of dat je migraine later kan leiden tot vaatspasmen. Dat heeft allemaal niks te maken met aderverkalking, maar met je hormonen. Dat is niet altijd levensbedreigend, maar dat kan wel heel hinderlijk zijn voor je levenskwaliteit.”  

“Sowieso moet je opletten als je in de buurt van de menopauze komt. Oestrogeen heeft een vaatverwijdend effect, en beschermt zo tegen hart- en vaatziekten. Maar vanaf de menopauze neemt je oestrogeen sterk af, en kunnen je bloeddruk en cholesterolwaarden sterk stijgen. Rond 50 jaar kunnen vrouwen klachten ontwikkelen die het gevolg zijn van krampen van de kleine bloedvaten rond het hart. Als die vrouwen dan bij de cardioloog komen, worden er meestal geen afwijkingen gezien in de grote bloedvaten (zoals bij mannen meestal het geval is), en dan worden hun klachten ten onrechte afgedaan als overgangsklachten. Wees niet bang om naar een andere arts te gaan als je het gevoel hebt niet serieus genomen te worden.” 

Reageert het vrouwenhart anders op risicofactoren? 

“De ‘klassieke’ risicofactoren zoals een hoge bloeddruk, cholesterol, roken of overgewicht gelden voor zowel mannen als vrouwen. Maar we weten wel uit onderzoek dat het hart van vrouwen veel stressgevoeliger is dan dat van mannen. Dat kan leiden tot stressgerelateerde klachten van pijn op de borst of hartkloppingen. Hoe jonger je bent, hoe meer tijd je hebt om dat te keren met levensstijl. Maar dan moet je natuurlijk wel weten dat er iets scheelt. Dat is de tristesse van het vrouwenhart: vrouwen gaan op tijd naar de dokter, maar worden vaak weggewuifd en niet serieus genomen. Tegen de tijd dat ze dan een hartinfarct aan het krijgen zijn, gaan ze niet meer naar de dokter omdat ze denken dat die toch wel weer zal zeggen dat het niks is.”  

“Ik wil vrouwen veel bewuster maken van hun eigen hartgezondheid. ‘Ken je getallen’ is mijn motto. Hoe jong je ook bent, je moet je cholesterol, je bloeddruk en je suikerwaarden kennen. Je weet alles van je buitenkant: of je rookt, of je overgewicht hebt, je gebit verzorgt. Ik vind dat je dat ook van je binnenkant moet weten. Daar kunnen al vroeg zaken uit de pas gaan lopen zonder dat je het merkt. En ondertussen richten ze veel schade aan.”  

In je nieuwste boek, De Hart-Hoofd connectie, heb je het ook over een ongezonde leefomgeving. Wat bedoel je daarmee? 

“Als ik vroeger in mijn spreekkamer sprak over gezond leven, dan ging het vooral over om minder eten en meer bewegen. Nu gaat het alsmaar vaker over de balans in je leven goed krijgen. Dat begint met slaapkwaliteit. Als je inboet op slaap, wat ook vaak voorkomt als vrouwen heftige overgangsklachten hebben, komt het zenuwstelsel steeds meer onder druk te staan en dat kan hartklachten geven.”  

“Je slaapkwaliteit wordt ook beïnvloed door je blootstelling aan licht, geluid, het gevoel steeds ‘aan’ te moeten staan door alle smartphone-meldingen. Daarbovenop kan je op elke hoek van de straat wel een ongezonde snack kopen. Dat zijn allemaal voorbeelden van een ongezonde leefomgeving die ons chronisch ziek maakt. Je eet continue ongezond, je hebt veel prikkels van je telefoon, je slaapt slecht, dat leidt dan weer tot hoge bloeddruk, suikerziekte, … Zo kom je in een cirkel terecht die moeilijk te doorbreken is. Wij als dokters kunnen dan wel zeggen dat mensen meer groenten moeten eten en meer bewegen, maar we zouden met een bundeling van krachten de leefomgeving gezonder moeten maken. Politiek en beleid kunnen daar een belangrijke rol in spelen.”  

Dat is structureel van aard, maar wat kunnen mensen zelf doen? 

“Zorg ervoor dat je een goed inzicht krijgt in hoe gezond je nu echt bent. Dat gaat deels zoals hierboven over ‘ken je getallen’, maar ook over bewuster met je work/life balance omgaan. Je moet misschien wat vaker nee zeggen, of een to don’t lijst opstellen. Ik vraag vrouwen die tot rust moeten komen, wat zij leuk vinden om te doen. Dan blijft het vaak lang stil, en dan zeggen ze dat ze het eigenlijk niet weten, omdat ze altijd bezig zijn met te zorgen voor anderen. Dat vind ik schrijnend. Op een gegeven moment gaat dat zijn tol eisen. Ik stimuleer mensen om wat meer aan cultuur te doen. Of dat nu naar een museum of concert gaan is,  dat maakt niet uit. Het belangrijkste is dat je brein rust krijgt. Als mensen rustiger aan willen doen, schrappen ze vaak als eerste hun hobby’s en blijven ze thuis op de bank hangen. Dat is zeker niet de bedoeling, want het is net die vreugde van sociale interactie die zo belangrijk is om je goed te voelen. Een gelukkig leven is een belangrijke factor voor een gezond leven, dus doe vooral dingen waar je blij van wordt!”