Het is je eind vorig jaar misschien opgevallen op Facebook of op je Twitter feed: allerlei vrouwen deelden plots verhalen over menstruatie. Dat was niet toevallig. Een jonge Britse studente, Amika George, heeft eind september 2019 de hashtag #FreePeriodStories gelanceerd, met de oproep aan meisjes en vrouwen om hun gênantste, grappigste, pijnlijkste of meest aandoenlijke menstruatie-ervaring te delen. Haar doel? Het stigma dat er nog steeds rond hangt te doorbreken. Een vloedgolf aan verhalen overspoelde daarop de sociale media.

Vreemd dat zo’n initiatief anno 2020 nog nodig is, zou je denken. En toch: hoewel de helft van de wereldbevolking ongeveer 40 jaar lang maandelijks ongesteld is, rust er zowat overal nog een groot taboe op. Dat las je in de verhalen die massaal gedeeld werden: vrouwen smokkelen maandverband mee in de mouw van hun trui als ze naar het toilet gaan, of schamen zich blijkbaar dood als een tampon uit hun handtas valt. Ze wikkelen angstvallig een jas rond hun middel als ze een ‘lekje’ gespot hebben. Blijven thuis van het werk met ‘hoofdpijn’, omdat ze niet durven vertellen dat ze eigenlijk last hebben van verlammend pijnlijke buikkrampen. Stappen de supermarkt buiten met een fles fruitsap en koeken die ze niet nodig hebben, omdat alléén een doos tampons kopen echt too obvious is.

Of wat dacht je van het bizarre taalgebruik dat we hanteren om aan te geven dat het ‘die tijd van de maand’ is? Een onderzoek van cyclus tracking app Clue uit 2016 bij vrouwen uit 190 landen, verzamelde niet minder dan 5000 eufemismen voor maandstonden! In het Nederlands kennen we ‘de rode vlag hangt uit’, ‘de Russen zijn in het land’ of ‘tante Roza is op bezoek’. Duitstaligen noemen het dan weer Erdbeerwoche of ‘aardbeiweek’, in het Engels heeft men het wel eens over shark week of ‘haaienweek’, en de Denen gebruiken det Røde Hav of ‘de Rode Zee’. Heel creatief allemaal, maar de vraag blijft toch waarom dit allemaal nodig is. Waarom gebruiken we, bijna overal ter wereld, codewoorden voor iets dat zo natuurlijk, veelvoorkomend en perfect normaal is?

Onreinheid en menotoxines

Het taboe op menstruatie en de bijhorende eufemismen zijn niet nieuw: we vinden ze al terug in sommige van de oudste teksten die we kennen. In de Bijbel staat bijvoorbeeld geschreven dat alles dat in contact komt met het lichaam van een vrouw in ‘menstruele onreinheid’, eveneens onrein wordt tot de avond daarna (Leviticus 15:19-24). De Koran raadt een man aan afstand te houden van zijn vrouw tijdens haar menstruatie (Koran 2:222) en ongestelde moslima’s mogen volgens sommigen het heilige boek niet aanraken.

Bepaalde orthodox joodse stromingen verbieden vrouwen enig fysiek contact te hebben met anderen tijdens én een week na hun menstruatie. Ook de eerste Latijnse encyclopedie, de ‘Naturalis Historia’ uit 77 n.C., windt er geen doekjes om: aanraking door een ongestelde vrouw maakt wijn zuur, etenswaren rot en messen bot. Bij contact met menstruatiebloed valt het fruit van de bomen, sterven bijenkorven af en worden honden op slag dol.

Dat klinkt misschien wel grappig, maar deze theorie zinderde nog erg lang na. In 1920 publiceerde de toen erg populaire Amerikaanse arts Bela Schick een artikel waarin hij concludeerde dat vrouwen tijdens hun menstruatie giftige stoffen of ‘menotoxines’ afscheiden via de huid. Hij beweerde dat die ervoor zouden zorgen dat bloemen verwelken, brooddeeg niet rijst en mayonaise schift. Nog tot diep in de jaren ’60 geloofden we daarom ook hier in Europa dat een menstruerende vrouw weg moest blijven uit de keuken. Vrouwen elders ter wereld worden soms nog steeds geweerd uit het publieke, religieuze of spirituele leven als ze ongesteld zijn.

Het geloof in het menotoxine-fabeltje mag dan (bijna) verdwenen zijn, de gevolgen van het taboe zijn tot vandaag nog steeds verstrekkend. Meisjes internaliseren het sociale stigma al op jonge leeftijd, en durven vaak uit schaamte niet de juiste vragen te stellen aan hun ouders, huisarts of gynaecoloog. Heel wat vrouwen hebben last van onregelmatige, pijnlijke of erg bloederige maandstonden, maar praten er niet (genoeg) over. Dat kan er voor zorgen dat ernstige problemen laat of nooit gedetecteerd worden, zoals in meerdere van de #FreePeriodStories te lezen valt. Een vrouw beschrijft bijvoorbeeld dat ze decennialang extreme pijn ervaarde tijdens haar menstruatie, maar altijd te horen kreeg dat die pijn ‘normaal’ was. Ze werd uiteindelijk onvruchtbaar omdat ze pas veel te laat gediagnosticeerd werd met endometriose.

De menstruele hygiëne-industrie

Geen betere bron van informatie over de evolutie van het maatschappelijke taboe op menstruatie dan de beelden en boodschappen in reclame voor fem care producten. De eerste geprinte advertenties hiervoor verschenen in de jaren ’20 en de belofte van discretie stond toen al voorop. Lange tijd werd er trouwens met geen woord gerept over menstruatie in die reclame: je moest het, zeg maar, tussen de regels door lezen. Merken gingen er ook prat op dat hun producten in effen bruine dozen verpakt zaten, die niks zouden verraden over de inhoud. Tot vandaag gebruiken de meeste producenten van tampons en maandverband nog steeds dezelfde verbloemende termen als ‘onzichtbaar’ en ‘discreet’. Daarmee lijken ze te suggereren dat je ongesteldheid iets ongewoons, vies en schaamtelijk is, en absoluut geheim moet blijven.

Het hoeft niet te verbazen dat in het puriteinse Amerika televisiereclame voor menstruatieproducten tot 1972 verboden was, en het duurde daarna nog tot 1985 (!) voor het Engelse woord period voor het eerst werd uitgesproken in een tv-spotje voor Tampax. Ook in onze moderne reclame is het nog altijd een no go om iets te tonen dat op echt menstruatiebloed lijkt. Want wat dacht je van het mysterieuze helderblauwe goedje dat in tv-spotjes uit een maatbeker op maandverband wordt gegoten, om het absorptievermogen ervan aan te tonen? (Even ter zijde: als jouw menstruatiebloed blauw is, raden we je aan zo snel mogelijk je arts te contacteren!)

Eerlijk is eerlijk: comfortabel maandverband en tampons zijn voor veel vrouwen essentieel geweest voor een betere levenskwaliteit tijdens de menstruatie. Zo’n producten maken het ons mogelijk deel te blijven nemen aan het publieke leven, te gaan werken en aan sport te doen. Maar de menstruele hygiëne-industrie houdt via haar reclameboodschappen ook al heel lang het taboe mee in stand.

Gelukkig lijkt daar nu stilaan verandering in te komen: fem care merk Libresse toonde in 2017 voor het eerst écht menstruatiebloed in een tv-spot. De reacties waren uiteenlopend. Velen schoten in een kramp, maar de gedurfde, normdoorbrekende video heeft in elk geval eindelijk het gesprek geopend en een groter bewustzijn gecreëerd.

Alle schaamte voorbij

Het is 2020, exact een eeuw na het verschijnen van het schadelijke ‘menotoxine’-artikel. Hoog tijd dus om dit taboe voor eens en voor altijd te doorbreken. Moeten we nu gaan rondvertellen dat we ongesteld zijn tegen iedereen die het horen wil? Moeten onze maandstonden een publieke aangelegenheid worden, waar iedereen haar of zijn zegje over kan doen? Helemaal niet. Maar we hebben het wél gehad met het eeuwenoude discours waarin menstruatie(bloed) wordt afgeschilderd als iets vuil en abnormaal. We moeten het niet langer accepteren dat onze volstrekt menselijke, emotionele reacties weggezet worden met boutades als ‘het is die tijd van de maand, zeker’. En we moeten zeker niet aanvaarden dat we tegelijkertijd zélf niet openlijk kunnen praten over menstruatie en de daar bij horende sporadische ongemakken, wanneer we dat nodig hebben.

We gaan er niet flauw over doen: je regels hebben is geen pretje. Het varieert van enigszins vervelend tot ronduit pijnlijk. Maar een regelmatige cyclus is meestal ook een teken van een gezond functionerend voortplantingssysteem. Menstruatie in al die complexiteit zou vlotjes en zonder gêne bespreekbaar moeten kunnen zijn, op een normale toon, onder vrouwen én mannen. Toegang tot correcte informatie begint bij bespreekbaarheid. Dus daag jezelf uit: noem de dingen bij hun juiste naam, en praat erover met je zorgverlener, je partner, je vriend(inn)en en je kinderen. Alle schaamte voorbij. Het zal ons allemaal ten goede komen.