Ongeveer een jaar geleden ging een schokgolf door ons land toen het levenloze lichaam van de 23-jarige studente Julie Van Espen bij Antwerpen uit het kanaal werd gehaald. Ze was het slachtoffer geworden van seksueel geweld. Dat heeft de jonge vrouw op gruwelijke manier met haar leven moeten bekopen. In de nasleep hiervan vroegen we ons collectief af hoe het zo ver had kunnen komen. De publieke verontwaardiging mondde uit in een stille mars, waar 15 000 mensen op straat kwamen. Seksueel geweld was even niet weg te denken uit de media, en het thema stond plots bovenaan de politieke agenda.

Maar voor velen kwam het helemaal niet als een verrassing dat het soms zo vreselijk slecht kan aflopen. Voor meer dan de helft van de vrouwen en 1 op de 6 mannen in ons land is seksueel grensoverschrijdend gedrag niet zo’n ver-van-hun-bed-show, maar harde realiteit. Sinds de #metoo-beweging ook hier massaal veel getuigenissen ontlokte, kunnen we niet meer ontkennen hoe groot en wijdverspreid dit probleem is. De stille mars had dan ook als boodschap: laat het bewustzijn rond seksueel geweld niet even snel verdwijnen als het gekomen is. Laat ons duurzame actie ondernemen. Eén van de organisatoren van de mars, Ayke Gubbels (28), voegde de daad bij het woord en richtte Punt. vzw op: een centrum over seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Hiaten in de hulpverlening

“Ik was al langer aan het nadenken over wat ik kon betekenen voor slachtoffers van seksueel geweld, maar na de stille mars kwam alles in een stroomversnelling terecht”, zegt Ayke. “Eigenlijk is het idee al ontstaan in mijn vorige job, toen ik nog voor de politie werkte. Ik deed er de psychologische screenings van inspecteurs, en ik merkte dat er vragen waren rond seksueel grensoverschrijdend gedrag. Hoe ga je om met getuigenissen die zich in de zogenaamde ‘grijze zone’ bevinden? Toen ik voorstelde daar iets rond te organiseren, bleek al snel dat het eigenlijk op nog andere plaatsen in het proces vastloopt. Zo kan je slachtoffers wel aanzetten om klacht in te dienen, maar vaak gebeurt er niets met dat pv, omdat agenten er niet op getraind zijn correct verhoren af te nemen, of omdat justitie niet mee is in het verhaal.”

Ayke ging vervolgens elders op zoek naar mogelijkheden om slachtoffers te ondersteunen. “Ik zocht naar georganiseerde vormen van lotgenotencontact in Antwerpen, maar het begon me op te vallen dat er rond hulpverlening na seksueel geweld in het algemeen erg weinig bestond. Dus kwam ik op het idee om zelf praatgroepen voor slachtoffers op te richten. Ik stak hiervoor m’n licht op bij Anaktisi, een vzw die praatgroepen organiseert in Gent. Ze vertelden me daar dat sommige mensen die bij hen aankloppen nog niet klaar zijn om deel te nemen aan de groepsgesprekken. Ze moeten hen weigeren, maar er is niet echt een alternatief voorhanden. De doorverwijzing naar andere hulpverlening ontbreekt. Alle organisaties waar ik mee sprak, bleken hetzelfde probleem te hebben maar hadden de tijd of middelen niet om er iets aan te doen.”

“Uiteindelijk ben ik in contact gekomen met een Antwerpse lotgenotengroep die onder de radar werkte. Wij beslisten de handen in elkaar te slaan. In de opstartfase is de stille mars er gekomen. Vanaf dan is het heel snel gegaan. De officiële oprichting van Punt. vzw is rond 12 mei gebeurd, maar eigenlijk was de puzzel al gelegd.”

Een brede werking

Punt. vzw is in eerste instantie bezig met eerstelijnshulpverlening voor slachtoffers. “Iedereen die met een verhaal zit, maar niet weet waar te beginnen of zelfs niet zeker is of hij of zij slachtoffer is, kan bij ons terecht. Tijdens een intakegesprek gaan we samen na waar iemand precies naar op zoek is. Dan matchen we die persoon bijvoorbeeld met een geschikte hulpverlener. We hebben een pool van therapeuten, die allemaal door ons gescreend en geïnterviewd worden voor ze op onze lijst terechtkomen. We kunnen dus heel gericht doorverwijzen en suggesties doen op maat van het slachtoffer. Als het nodig is, doen we ook de stap extra: de afspraak vastleggen, meegaan naar de therapeut. Merken we dat het voor iemand te moeilijk is om tot bij ons te komen voor een eerste gesprek, dan proberen we via de telefoon, Skype of chat te praten, of zelf tot daar te gaan.”

“Een tweede luik van onze slachtofferwerking zijn de praatgroepen voor lotgenoten. We hebben nu 3 gemengde lotgenotengroepen M/V/X, eentje in Merksem en 2 in Antwerpen. Er is ook een groep voor mensen uit de omgeving van slachtoffers, omdat zij vaak vergeten worden. Verder hebben we nog plannen voor een praatgroep gericht op LGBT+ in samenwerking met het Roze Huis, en voor mensen met een islamitische achtergrond. Alle groepen worden begeleid door een therapeut en een ervaringsdeskundige: iemand die zelf ook seksueel geweld heeft meegemaakt.”

Punt. vzw organiseert ook regelmatig workshops. “Er zijn een aantal alternatieve therapietechnieken die heel goed kunnen werken bij trauma. Specifiek rond verwerking van seksueel geweld kan dat bijvoorbeeld lichaamsgerichte therapie, beeldende therapie of dramatherapie zijn, waar de focus minder op het praten ligt. De drempel is vaak hoog om daar een eerste keer naartoe te gaan, dus bieden wij een halve of hele dag een ’proevertje’ aan. Mensen ontdekken daar vaak dingen, waarvan ze niet doorhadden dat dat hen kon helpen, bijvoorbeeld dat schrijven emoties kan losweken.”

Naast hulp en ondersteuning aan slachtoffers, wil het team van Punt. vzw ook sensibiliseren rond het thema. “We spreken regelmatig op scholen. Ook organisaties kunnen ons contacteren voor een lezing rond seksueel geweld. Dan brengen we soms een getuigenis van een slachtoffer, wat altijd veel losmaakt. Sinds de mars zijn we ook vrij actief op politiek niveau. We zijn een aantal keren uitgenodigd op een interministerieel overleg door Minister van Justitie Geens, en daar is een interfederale nota uit gevolgd. Nu wachten we af of er, met de nieuwe federale regering, effectief iets mee zal gebeuren. Ik ben ook gevraagd om op 8 maart, internationale vrouwendag, te gaan spreken over onze acties op de top van de Verenigde Naties in New York.”

Vzw met groeipotentieel

Ayke doet dit allemaal als vrijwilliger. Daarnaast werkt ze deeltijdse job in loondienst en is ze zelfstandig therapeut in bijberoep. “We hebben vorig jaar wat projectsubsidies ontvangen voor de opstart van de praatgroepen, maar als jonge vzw kunnen we nog niet rekenen op werkingssubsidies. Daarom werken we tot nu toe alleen maar met vrijwilligers.” De profielen in het team zijn heel uiteenlopend. “Een deel van onze vrijwilligers was ooit zelf slachtoffer, anderen zijn professionele zorgverleners. Daarnaast heb je de administratieve krachten natuurlijk, die ook echt nodig zijn, en waar we een groot tekort aan hebben. Iedereen staat bij ons op hetzelfde niveau. Ervaringsdeskundigheid is even belangrijk als een theoretische achtergrond, je hebt de twee nodig om iets te kunnen doen.”

De vzw hoopt om ooit structurele financiële ondersteuning te krijgen: “Je kunt als overheid niet verwachten dat een organisatie puur en alleen gebaseerd op vrijwilligerswerk zo’n gigantische hiaten in de hulpverlening blijft invullen. Er bestaat is een groot aanbod aan hulplijnen, welzijnsorganisaties, de zorgcentra na seksueel geweld, en heel wat goeie therapeuten. Maar er is op dit moment geen enkele andere plek die al die zaken met elkaar verbindt en die slachtoffers helpt om die knoop te ontwarren. Die nood vullen wij in, nu enkel in Antwerpen, maar op termijn hopelijk ook daarbuiten.”

Ook op andere vlakken ziet Ayke nog groeipotentieel. “Op dit moment ontbreekt nog de juridische ondersteuning van slachtoffers: hoe laat je een pv opstellen? Hoe verloopt een juridische procedure? De bedoeling is dat we daar in de toekomst ook iets aan gaan doen. Nu verwijzen we door naar een advocatenbureau dat gratis advies verleent.”

“En als ik echt mag dromen? Ik zou met Punt. vzw een tandem willen vormen met de zorgcentra na seksueel geweld. Waar zij dan de hulpverlening kort na de geweldfeiten op zich nemen, zouden wij een antwoord kunnen bieden op traumaverwerking en mensen die pas jaren later met hun verhaal naar buiten komen. Verder denken we nog aan een soort van opvanghuis, waar mensen die een break nodig hebben, maar niet in de psychiatrie thuishoren, even terechtkunnen.”

Urgentiebesef

De #metoo-beweging, de moord op Julie Van Espen en de stille mars hebben onze samenleving wakker geschud. Maar we moeten waakzaam blijven, waarschuwt Ayke. “Je voelt dat er bij de bevolking en in de politiek een urgentiebesef is op vlak van het aanpakken van seksueel geweld. Dat mogen we niet laten afzwakken. We moeten onthouden dat bijna iedereen in z’n directe kring iemand kent die seksueel grensoverschrijdend gedrag heeft meegemaakt. Ik hoop dat mensen daarover blijven nadenken, zodat we niet denken: we zijn allemaal op straat gekomen, en nu is het opgelost. Of hang alle daders op, en dan is het probleem van de baan. Nee, laat ons duurzame actie ondernemen en er op lange termijn naartoe streven, zodat we nooit nog hiervoor op straat moeten komen.”

Meer info of vrijwilliger worden?
Surf naar www.puntvzw.be of contacteer Ayke via ayke@puntvzw.be.