Culturele tradities evolueren doorheen de tijd. Denk maar aan de manier waarop het concept van lentefeest stilaan het christelijke communiefeest inhaalt als overgangsritueel naar volwassenheid. Of hoe Halloween terug naar Europa kwam overgewaaid, nadat de voorloper ervan (‘All Hallow’s Eve – Allerheiligen) eerst door Ierse settlers naar de VS was meegebracht. Tegelijk zien we ook volledig nieuwe gebruiken ontstaan: waar vroeger de geboorte van een baby gevierd werd met kraambezoek en het doopsel, is de ‘babyborrel’ nu volledig ingeburgerd als hoogtepunt van de feestvreugde om de komst van een kleine spruit.

Tijden veranderen dus, ook voor cultureel erfgoed. En waar dat voor sommige mensen gepaard gaat met een ervaring van verlies, betekent het uiteindelijk in de meeste gevallen gewoon: meer plezier voor iedereen. Nu het besef stilaan groeit dat ook het Sinterklaasfeest aan een update toe is, beginnen een aantal leuke, meer hedendaagse alternatieven op te poppen. Dat gebeurt vooral met het oog op een inclusiever verhaal, zonder bittere koloniale nasmaak. Terwijl Nederland bijvoorbeeld nu een zwarte ‘Sint-Mauritius’ heeft, kunnen wij in ons eigenste Belgenlandje sinds enkele jaren met veel trots en blijdschap uitkijken naar de komst van… Queen Nikkolah!

Een feest voor álle kinderen …

Het begon allemaal in 2017 met een idee van performance artivist (artiest-activist) Laura Nsengiyumva. De jonge Brusselse met Rwandese roots voelde zich nooit blij bij de aankomst van de Sint en Zwarte Piet – in Franstalig België bekend als de gemene ‘Père Fouettard’. Meer nog: die angstaanjagende figuur zorgde er voor dat ze als kind op een bepaald moment zwarte mannen met gevaar ging associëren, en ze werd tijdens de Sinterklaasperiode soms zelfs bang voor haar eigen vader. Al heel vroeg verlangde Laura daarom naar een meer inclusieve benadering van het Sintfeest.

Jaren later besliste ze, als bijna-dertiger en intussen artistiek onderzoeker aan het KASK in Gent, om deze traditie - een kindervriend die geschenkjes en lekkers uitdeelt in december – radicaal te gaan herinterpreteren. Om er een feestperiode van te maken waar álle kinderen van kunnen meegenieten, riep ze een nieuwe mythische winterfiguur in het leven: ze belichaamt Queen Nikkolah, een vrouwelijke, zwarte evenknie voor de traditionele Sinterklaas. Met dat alter ego kaart ze sindsdien enerzijds op speelse manier de problematische figuur van Zwarte Piet aan, en probeert ze anderzijds een positief tegengewicht te bieden aan de kwalijke effecten van de huidige traditie op de verbeelding van kinderen.

Ondanks de duidelijke verschillen herkennen nagenoeg alle kinderen in Queen Nikkolah meteen een Sint-achtig personage. Ze draagt een elegant rood kostuum met gouden accenten, een lange cape, een staf en een heel bijzondere hoge mijter, gemaakt uit vlechtjes en kralen. Laura’s haar, waar ze vroeger als kind vaak om werd gepest, vormt op die manier nu een symbool van autoriteit en wijsheid, zoals een baard dat nog vaak doet bij oudere witte mannen. De prachtige vlechtenmijter levert in die zin dus ook kritiek op de manier waarop macht in onze samenleving als bijna vanzelfsprekend en nogal gratuit wordt toegedicht aan een bepaalde groep mensen op basis van hun gender, huidskleur en leeftijd. 

… een moment van reflectie voor ouders

De kinderen zijn alvast grote fan: ze krijgen cadeautjes, snoep en mandarijnen, en gaan vol bewondering en met pretlichtjes in de ogen bij Queen Nikkolah op de schoot voor een foto. De meesten staan er niet lang bij stil dat dit wel een heel speciale ‘Sint’ is, en sommigen uiten zelfs dat ze ervan dromen om ‘later als ze groot zijn’ te worden zoals zij. Maar de kindjes zijn zeker niet de enige doelgroep van Laura’s artivisme. Door de oude traditie letterlijk in een nieuw jasje te steken, creëert de komst van Queen Nikkolah vooral ook een reflectiemoment voor (witte) ouders, door de westerse koloniale denkpatronen achter de Sint-en-Pietentraditie bloot te leggen. De oudere generatie zit vaker met een interne tweestrijd: blijven ze hangen in een soort van nostalgie naar de herinneringen aan hun eigen jeugd, of beslissen ze hun kinderen (ook) iets nieuws mee te geven? Want Queen Nikkolah stelt niet alleen de grenzen van gender en ras in dit culturele gebruik in vraag; ze schotelt de maatschappij ook meteen een eigentijds alternatief voor. Ze biedt zo een blik op een andere, meer inclusieve en dynamische toekomst voor ons erfgoed dat we met z’n allen kunnen delen.

In elk geval is de maatschappelijke verandering ingezet: de generatie die nu opgroeit in ons land is meer divers dan ooit, en veel van onze kinderen en jongeren hebben vandaag hun blik al volop op de wereld gericht. Laat ons hopen dat ze allemaal tot flinke, en ook soms wat rebelse wereldburgers zullen opgroeien. En intussen is het artistieke concept van Laura een heuse beweging geworden, met meerdere Queen Nikkolahs die, als de gezondheidssituatie het toelaat, ook dit jaar hun opwachting zullen maken op kleine evenementen voor kinderen én hun ouders. Hou dus vooral je oren en ogen goed open, want wie weet komt deze bijzondere dame wel bij jou in de buurt langs. En dan krijg je vast wat lekkers, of je nu zoet bent geweest of niet.