We zijn er ons niet altijd van bewust, maar hoe we ons in de publieke ruimte bewegen en ons erin verplaatsen voor dagdagelijkse activiteiten, wordt grotendeels voor ons bepaald. En dit heeft vooral invloed op vrouwen. Genderdiscriminatie is zichtbaar in veel verschillende aspecten van de samenleving en zit ook verankerd in de organisatie van de publieke ruimte. Zo is het openbaar vervoer bijvoorbeeld afgestemd op de 9-to 5-job die nog altijd meer wordt uitgeoefend door mannen, en heeft de auto een prominente plaats in het straatbeeld, terwijl vrouwen veel vaker gebruik maken van zachte mobiliteit. Hoog tijd voor verandering dus.

Het skatepark van Kapellekerk en de nabije wijk de Marollen in Brussel waren tijdens de nazomer van 2022 het decor voor het project Girls Make The City van vrouwenorganisatie ZIJkant en stadsorganisatie Wetopia. Zij verenigden 25 meisjes en jonge vrouwen* om na te denken over een inclusievere en veiligere buurt voor iedereen. Het skatepark en de wijk zijn welbekend bij menig jong en oud Brusselaar en bezoeker. Toch vindt niet iedereen uit deze diverse groep een eigen plek. De openbare ruimte, en bij uitstek de stad, wordt namelijk als vanouds gedomineerd door jongens en mannen, wat ertoe leidt dat zeker tienermeisjes zich er niet thuis voelen.

Girls Make The City is het nieuwe project binnen het thema gender en de publieke ruimte, een onderwerp waar ZIJkant al enkele jaren mee bezig is. Volgens hen staan genderdiscriminatie, de loonkloof en (seksueel) geweld dan ook in rechtstreeks verband met de afwezigheid van vrouwen in het straatbeeld. Hier komt met dit project hopelijk een beetje verandering in. Zoals ze zelf aangeven: “nieuwe ruimte creëert nieuwe mogelijkheden, en de groeiende groep meisjes op het skatepark staat duidelijk klaar om deze plaats in te nemen.”

Van waar komt de afwezigheid van vrouwen?

Vrouwen kregen traditioneel gezien geen plek in de stad of in het beleid rond stadsplanning. De Vlaamse bouwmeesters zijn tot op heden allemaal mannen, al bestaat het volledige team vooral uit vrouwen. Dit en de geschiedenis hebben als gevolg dat de mannelijke noden worden weerspiegeld in onze straten, parken en pleinen. Qua infrastructuur, maar ook qua benamingen. Herinner je bijvoorbeeld de strijd om de naam voor de oude Leopold II-tunnel in Brussel, voortaan de Annie Cordy-tunnel, genoemd naar de Belgische zangeres en actrice. Een poging van de stad Brussel om vrouwen een plek toe te kennen. Vrouwelijke afwezigheid wordt namelijk versterkt en impliciet bevestigd door de oververtegenwoordiging van mannelijke straatnamen, standbeelden, tunnels en metrohaltes.

Het verschil ontstaat al vroeg. Zo wijst onderzoek van Kind en Samenleving uit dat jonge meisjes minder vaak (37%) buiten spelen dan jongens (63%). Deze trend zet zich voort en beïnvloedt vooral de grote groep tienermeisjes. Zij vinden geen veilige plek om zichzelf te kunnen zijn. ZIJkant geeft hen nu de kans om zelf na te denken over wat ze willen én om deze ideeën te realiseren. De 15 initiële en 25 uiteindelijke plaatsen waren dan ook vrijwel meteen ingevuld.

Een vrouwvriendelijke stad: een nieuw idee?

“Vrouwen en de stad” stond in 2000 al op de agenda van Vrouwendag, jammer genoeg met weinig concrete gevolgen. Anno 2022 lanceerde de stad Brussel een oproep voor projecten rond gender en stedenbouw, Girls Make The City was een van de winnende projecten. Onderzoekers wijzen er bovendien op dat de openbare ruimte niet enkel vrouwvriendelijker moet zijn, maar pleiten voor een mensvriendelijke plek met een hoger veiligheidsgevoel voor iedereen. Bredere paden bijvoorbeeld zijn immers positief voor ouders met kinderwagens, rolstoelgebruikers, slechtzienden en mensen die slecht te been zijn.

In andere steden staat gendermainstreaming, de genderdimensie meenemen in het beleid, al een stuk verder qua ruimtelijke planning. Het voorbeeld bij uitstek is Wenen met aan het hoofd genderplanningsexpert Eva Kail. Zij doet al jaren onderzoek naar hoe vrouwen de stad beleven, en dat blijkt heel verschillend dan mannen. Ze is een grote voorstander van genderplanning en participatie, met een kritische blik voor genderbias en aandacht voor alle doelgroepen. Een bron van inspiratie voor stadsmakers van de toekomst.

Een eerste stap naar de toekomst

Girls Make The City legt de nadruk op co-creatieprocessen, met als doel de stad van onderuit te veranderen. Deze techniek komt van Wetopia, de organisatie die onder leiding van Joke Quintens wereldwijd mensen aanspoort actieve burgers te zijn. Zo hebben ze bijvoorbeeld projecten in Tunis, Oostende, Mathari (Nairobi) en nu ook in Brussel.

Via 4 workshops heeft de groep uiteindelijk 3 voorstellen uitgewerkt. Zo is er nood aan fysieke interventies zoals zitplaatsen, zichtbaarheid en groen, bezetting door onder andere evenementen en (sport-)activiteiten, en samenwerking en sensibilisering. Tijdens de laatste workshop werkten ze samen met enkele architecten om hun ideeën te vertalen naar de werkelijkheid. De resultaten mogen er zijn. Allereerst is er het echte taking space, het claimen van de ruimte, om de thematiek te belichten. De fysieke kant ervan wordt vertegenwoordigd door een pop up-kiosk die mobiel kan worden ingezet en waarin activiteiten kunnen doorgaan, of waarin ze gewoon kunnen samenzijn. Een planning van verschillende evenementen en skatelessen zorgt voor verdere bezetting. Daarnaast komt er een wall of truth met feministische quotes en boodschappen om de omgeving te sensibiliseren over seksisme en microagressies. Deze projecten worden in de loop van 2023 gerealiseerd.

Er zijn dus al grote stappen gezet naar een toekomst waarin de publieke ruimte een publieke plaats wordt. De vraag van de meisjes wordt eindelijk erkend. Ze worden gehoord, enerzijds door het beleid en anderzijds letterlijk in de bijbehorende podcast en in de concrete acties die op de planning staan. De organisaties ontwikkelden een drietalige brochure inclusief tal van beleidsaanbevelingen, en het winnen van de Matexi-award voor meest verbindende buurtproject was de kers op de taart. Na een feestelijke inhuldiging op 17 december vorig jaar staan ZIJkant en de deelnemers te popelen om de vruchten van hun werk te zien en om hun ruimte te blijven opeisen, want die is namelijk van iedereen. 

Meer weten?
Lees zeker de digitale brochure op https://www.zijkant.be/girls-make-the-city/. Blijf op de hoogte van hun andere projecten via https://www.zijkant.be/.