Voor het Grote Generatiegesprek, i.s.m. Charlie, praatten we met 10 vrouwen van 16 tot 90 jaar over seksualiteit, work-life balance en zelfbeeld. Daarna legden we de openhartige getuigenissen van de vrouwen voor aan 3 experts. In onderstaand artikel buigt genderexperte Katrien Van der Heyden zich over rollenpatronen van vroeger en nu. “Als een man zegt dat hij zijn vrouw ‘helpt’ in het huishouden, verwacht hij nog steeds dat zij het voortouw neemt en de mentale last op zich neemt”.
 

Was je verrast door de dingen die de vrouwen vertelden in de video?
“Nee, eigenlijk niet. Wat de oudere vrouwen vertellen, is heel herkenbaar. Vrouwen werden in de jaren vijftig en zestig in een soort gouden kooitje gestopt. Er werd hen gezegd: ‘je mag thuisblijven met de kinderen en het huishouden doen’. Alsof dat een geschenk was. Het is natuurlijk fantastisch om tijd door te brengen met je kinderen, maar veel vrouwen haalden geen voldoening uit dat leven. Ze wilden ook op professioneel vlak iets betekenen.”

Maar dat is vandaag toch opgelost, nu vrouwen ook gaan werken?
“Wel, dat is een misverstand. Vrouwen kiezen nog steeds massaal voor parttime jobs. Een recente studie wijst uit dat als elke persoon in België enkel op basis van zijn of haar eigen inkomen moet rondkomen, en dus geen aanspraak meer kan maken op het inkomen van de partner, 49% van de laagopgeleide vrouwen onder de armoededrempel zakt. Dat is gigantisch veel. Deze vrouwen verdienen lang niet voldoende om zichzelf te onderhouden. En dat heeft grote gevolgen, vooral omdat vandaag iets meer dan de helft van de huwelijken eindigt in een echtscheiding. Veel vrouwen zullen op een bepaald moment in hun leven enkel met hun eigen inkomen moeten overleven. Voor een deel van hen zal dat niet lukken. Armoede is aan het vervrouwelijken, dat zien we ook in de statistieken. Want vrouwen kunnen na een scheiding niet zomaar aan hun baas vragen om fulltime te werken. In een aantal sectoren is werk zelfs zo georganiseerd dat er enkel deeltijdse jobs zijn, denk bijvoorbeeld aan supermarkten die werken met een parttime shiftensysteem."
"Het probleem van de financiële afhankelijkheid, is dus absoluut reëel. Het was vroeger nog veel prangender, maar blijft vandaag nog steeds actueel.”

Vrouwen zijn de hardst werkende personen in de samenleving zijn, als je ook de niet-betaalde werkuren telt.

Dus mannen zijn vandaag door de band genomen nog steeds de kostwinners thuis?
“Ja. Maar het is maar hoe je arbeid bekijkt. Gemiddeld verdienen vrouwen in Europa, en in België is dat niet anders, ongeveer 80% van een mannenloon in hun ganse leven. Dat is rijkelijk te weinig, vooral omdat in de totaliteit vrouwen de hardst werkende personen in de samenleving zijn. Vrouwen werken meer uren dan mannen, en dan tel ik zowel de niet-betaalde werkuren als de betaalde werkuren. Vrouwen presteren gemiddeld 10 uur per week meer onbetaalde arbeid in het gezin dan mannen. Die kloof van 10 uur is volledig gewijd aan de opvang van de kinderen en het huishouden. En dat is bijzonder problematisch. Een man werkt gemiddeld 7 uur meer betaalde arbeid per week dan een vrouw. Dit zijn gemiddelden. Er zijn natuurlijk gezinnen waar de man vaker thuisblijft en de vrouw fulltime gaat werken.”

Is dat altijd al zo geweest?
“Nee, in de jaren zestig deden vrouwen gemiddeld 30 uur per week onbetaalde arbeid. Vanaf het einde van de jaren zestig begonnen vrouwen massaal terug te werken omdat er arbeidstekort was. Op dat moment begonnen mannen meer te doen in het huishouden. Maar de filosofie bleef: ‘je moet je vrouw helpen’. In opleidingen zeggen mannen me vaak: ‘zo erg is het toch niet, want ik help mijn vrouw.’ Daarop antwoord ik: ‘zolang jij het woord ‘helpen’ blijft gebruiken, zitten we in de problemen.’ Als een man zegt dat hij zijn vrouw ‘helpt’, wil dat zeggen dat hij verwacht dat zij het voortouw neemt en de mentale last op zich neemt.”

Wat bedoel je met de mentale last?
“Een vrouw is vaak voortdurend in haar hoofd bezig met het managen van het gezin: mijn kind heeft geen sokken meer, zijn broek is gescheurd, het afwasmiddel is op en de droogkast is stuk dus die moet gerepareerd worden. Ze zullen kleine taken delegeren aan hun man en hem bijvoorbeeld vragen om een reparateur te bellen. Maar het is nog altijd de vrouw die de week erop vraagt of de reparateur al gebeld is. Die mental load is ongelooflijk vermoeiend en stresserend. Vooral omdat ze die moeten combineren met de mental load op het werk, want daar hebben ze ook 5 dossiers die ze moeten opvolgen.”

Mannen zien zich nog altijd niet als verantwoordelijk voor het huishouden, hoogstens als hulpje.

“20 jaar geleden was die kloof van 30 uur al gereduceerd naar 10 uur. Toen dachten we dat dit probleem zich wel vanzelf zou oplossen. Maar in 2017 heeft het instituut voor gelijkheid van vrouwen en mannen een gedetailleerde studie gedaan naar de tijdsbesteding van mensen in België. En wat bleek: die kloof van 10 uur is onverminderd en hardnekkig. Als je kijkt naar de tijdsbesteding zie je dat mannen vaak alleen de leuke taken overnemen. Op zaterdag gaan ze met de kinderen zwemmen of naar het park, zodat de vrouw het huis kan stofzuigen. De vervelende taken, de mentale last en het gros van het werk blijft bij de vrouwen. Mannen zien zich nog altijd niet als verantwoordelijk voor het huishouden. Ze zien zich niet als collega van hun vrouw, hoogstens als hulpje. En dan vinden ze nog dat ze daar veel waardering en dankbaarheid voor moeten krijgen. Als ze terugkomen van een middagje in het park, verwachten ze dat hun vrouw zegt: ‘ik heb toch een toffe man, want ik heb in alle rust kunnen stofzuigen.’” (lacht)

Hoe kan het beter?
“In Scandinavië krijgen vrouwen en mannen elk zes maanden ouderschapsverlof, dat ze zelf moeten opnemen en niet kunnen overdragen aan hun partner. In de gezinnen waar de man vanaf de geboorte sterk betrokken is bij de opvang van en de zorg voor het kind, zien we een significante daling van het intrafamiliaal geweld. Dat is een onderwerp dat de laatste tijd weer onder de aandacht komt. In België zijn er al meer vrouwen vermoord door hun partner dan dat ze slachtoffer zijn geworden van terrorisme. Als reactie op het terrorisme heeft de overheid ervoor gezorgd dat er al drie jaar lang para’s op straat lopen, maar welke maatregelen zijn er getroffen om intrafamiliaal geweld te voorkomen? Bijna geen.”

Hoe komt het dat intrafamiliaal geweld daalt in Scandinavië?
“Simpel: mannen hebben meer begrip voor hun vrouw omdat ze zelf voor hun kinderen hebben gezorgd. Ze hebben gemerkt hoe intens en zwaar dit is. Even terzijde, welke woorden kiezen we ook voor de zorg voor onze baby’s? ‘Ouderschapsverlof.’ Sorry hoor, maar fulltime voor een baby zorgen; elke ouder weet dat dat geen verlof is. We hebben allemaal momenten gehad dat we met tranen in de ogen dachten dat we het niet meer aankonden. De zorg voor een baby, of voor een hele zieke persoon, is een van de moeilijkste vormen van arbeid die we ooit in ons leven zullen doen. En dan gebruiken wij woorden als ‘verlof’?"

Onderzoek wijst uit dat een evenwichtige rollenverdeling voordelen heeft die ver voorbij de financiële onafhankelijkheid gaan.

"Wanneer ouders bereid zijn om de last te delen, hebben ze veel minder mentale problemen, omdat de vrouw zich gesteund voelt door haar man. Maar ook de man begrijpt beter wat het betekent om de caretaker te zijn in huis. Die koppels zijn gelukkiger in hun relatie, er is minder geweld, en zowel de mannen als vrouwen rapporteren een beter seksleven. Onderzoek wijst dus uit dat een evenwichtige rollenverdeling voordelen heeft die ver voorbij de financiële onafhankelijkheid gaan."

"Daarom is het jammer dat we in 2019 nog steeds blijven steken in een model waarin vrouwen zichzelf zien als voornaamste verantwoordelijke voor de zorg in het gezin en mannen zichzelf zien als voornamelijk verantwoordelijk voor het inkomen.”

Hoe komt het dat we daarin blijven steken?
“Het is niet zo dat vrouwen gedwongen worden door hun partners om thuis te blijven, maar je groeit als meisje wel op met dat stereotiepe model. Vrouwen worstelen veel harder met terug naar de werkvloer gaan na de geboorte van hun kinderen. Ze hebben vaker last van een schuldgevoel. Als een moeder zegt dat ze terug gaat werken na een derde kind, vraagt de omgeving: gaat dat lukken met de kinderen? Als samenleving leggen we die druk op hun schouders, net als bij mannen die willen thuisblijven voor de kinderen. Dan vraagt hun omgeving: gaat dat lukken financieel? En daardoor krijgen die vaders een schuldgevoel. Dat soort opmerkingen duwen mensen in stereotiepe rollen. We noemen dat fenomeen gender policing.”

Het komt misschien ook voort uit het idee dat het altijd zo geweest is. De vrouw aan de haard en de man die buitenshuis werkte.
“Dat is een hardnekkige mythe. Er is geen enkel voorbeeld van een cultuur in de geschiedenis van de mensheid waar vrouwen van de middenklasse zich konden veroorloven om hun taken te reductioneren tot de zorg voor de kinderen en hun huis proper houden. Als je tot de adel of aristocratie behoorde wel, dan was je taak als vrouw sois belle et tais-toi. Maar het fenomeen van de vrouw aan de haard is in de Westerse wereld enkel doorgebroken na de tweede wereldoorlog. Daarvoor was dat nooit zo. De meeste vrouwen gingen immers mee uit werken. Ze hadden geen keuze want ze waren straatarm. Zowel mannen als vrouwen en kinderen gingen werken in de fabrieken. Wat wel altijd heeft bestaan, is de loonkloof, mannen hebben altijd meer verdiend dan vrouwen. Maar woonde jij als vrouw op het platteland, dan werkte heel het gezin mee op de boerderij. Het is heus niet zo dat boerinnen heel de dag binnen zaten om voor hun kinderen te zorgen en het stof af te doen.”

Wat is de meerwaarde van je kleren strijken? De wereld kan echt zonder.

“Er zijn in de jaren vijftig een hoop overbodige taken uitgevonden om vrouwen bezig te houden. Want sorry, wat is de meerwaarde van je kleren strijken? De wereld kan echt zonder. Het idee paste in het kapitalistisch denkbeeld waarbij er een enorme economische groei moest zijn. Er moesten altijd maar meer en meer consumptiegoederen geproduceerd worden. Daarvoor hadden ze een groep mensen nodig die ze konden wijsmaken dat ze die dingen, die huishoudapparaten, nodig hadden. Er is toen een koopcultuur ontwikkeld. Shoppen werd een ding, een tijdverdrijf. Ineens kon je een middag doorbrengen in een shoppingcenter. Er werd een lifestyle gecreëerd waardoor het verlangen groeide om voortdurend geld uit te geven.”

“Mannen werden beschouwd als producenten en vrouwen als consumenten. Het was een nieuwe visie op rollen die mannen en vrouwen in de samenleving konden vervullen en die verbonden waren aan een kapitalistisch systeem. Maar in alle andere culturen waren zowel mannen als vrouwen producenten en namen ze samen deel aan de economie, via de landbouw, fabriekswerk of wat dan ook. Geen enkele andere cultuur kon het zich veroorloven om de helft van de volwassen populatie te weerhouden van deel te nemen aan de economie. Dit systeem hield dan ook niet lang stand. Tegen het einde van de jaren zestig werden vrouwen al opnieuw gestimuleerd om te gaan werken. Maar het is spijtig dat de mythe nog altijd blijft bestaan zodat de vrouwen denken dat het huishouden en de kinderen enkel hun taak is.”

De Greta Thunbergs van deze wereld laten zich echt niet zomaar in een vakje duwen.

Hoe kijken tieners vandaag naar deze verdeling?
“Als ik met mijn kinderen praat, zie ik een nog verder doorgedreven individualisering. Ik denk dat deze generatie meisjes nog harder voor zichzelf durft opkomen. Ze zijn zo zeker van hun stuk. De Greta Thunbergs van deze wereld laten zich echt niet zomaar in een vakje duwen. Ik merk ook dat ze ontzettend ambitieus zijn over hun carrières. Wat dat betreft hebben vrouwen van mijn generatie misschien het goede voorbeeld hebben gegeven. We hebben getoond dat het kan: een goeie moeder zijn én een boeiende carrière uitbouwen."

"Maar om van die kloof van 10 uur onbetaalde arbeid af te geraken zal er toch nog wat moeten veranderen. Om samen te vatten: ik ben hoopvol, maar er is nog veel werk aan de winkel.”

Deze video en dit artikel kwamen tot stand i.s.m. Charlie Mag en verschenen eerder op charliemag.be.